برگ و باد : بررسی و توصيف ِ گويش ِ طبس ؛ ضمير ِ مفعولی

بررسی ضمیر مفعولی در گویش طبس
محمّد رضا عطّاري

در گویش طبس ضمایر پیوسته‌ی مفعولی به صورت میانوند پیش از ریشه‌ی فعل می آید. در این صورت پیش از این ضمایر یكی از وند‌های فعلی؛ /be/ ب تاكید (زینت)، /ma/ می استمرار، /næ/ نون نفی یا اجزایِ پیشوندی فعل مانند؛ /vâ/، /var/ و /dar/ در فعلهایی چون /var doštæ/5 برداشتن، /vâ kerdæ/ باز كردن و /dæ kešedæ/ سوزن نخ كردن؛ نیمه بستنِ در.
او بچه‎ها رِ بِ‎شو خَندُن. او بچه‎ها را خنداند. u bečæhà re bešu xandon
تجزیه‎ی جمله‎ی بالا:
u، ضمیر فاعلی (او)؛ bečæ، اسم (بچه)؛
hâ، نشانه‎ی جمع(ها) re، نشانه‎ی مفعول (را)؛
be، وند فعلی نشانه‎ی تاکید یا زینت (ب) šu، ضمیر پیوسته مفعولی (آنهارا)
Xandon، سوم شخص جمع گذشته فعل خنداندن
ضمیر پیوسته‎ی مفعولی گویش، بر خلاف تعریف کلی که برای ضمیر ارایه می‎شود؛ "ضمیر کلمه‎ای است که جانشین اسم می‎گردد." در این‎گونه موارد، برخلاف دستور زبان فارسی رسمی، در عین حضور اسم به عنوان مفعول، حضور ضمیر هم اجباری بوده و حذف ضمیر جمله را از نظر شم زبانی گویشوران غلط می‎کند:6 * او بچه‎ها رِ بِ‎خَندُن. u bečæhà re be xandon *
ضمایر مفعولی گویش از نظر شخص و شمار بر شش شخص دستوری و یک ضمیر جنس دلالت دارند:
ضمیر اول شخص مفرد: om (اُم)- em (اِم) معادل فارسي‌ضمير: َم
ضمیر اول شخص جمع: emu (اِمو) معادل فارسي‌ضمير: ِمان
ضمیر دوم شخص مفرد: et (اِت) معادل فارسي‌ضمير: َت
ضمیر دوم شخص جمع: etu (اِتو) معادل فارسي‌ضمير: ِتان
ضمیر سوم شخص مفرد: eš (اِش) معادل فارسي‌ضمير: َش
ضمیر سوم شخص جمع: ešu (اِشو) معادل فارسي‌ضمير: ِشان
ضمیر پیوسته‌ی مفعولی مبهم n
...

ادامه